Mołdawia, Raport 2015
Wojciech Gogoliński
1. Mołdawia
(Republica Moldova)
Mołdawia jest
europejskim państwem położonym między prawym brzegiem Prutu i lewym brzegiem
Dniestru, na terenach historycznej Besarabii. Graniczy z Ukrainą i Rumunią.
Przemysł winiarski Mołdawii to jeden z najważniejszych sektorów gospodarki
kraju – stanowi około 5% w PKB oraz przynosi około 7% dochodów z eksportu.
Klimat
Przeważa umiarkowanie-kontynentalny,
nieco podobny do burgundzkiego, na północy bardzo zimny (w regionie Bălți robi
się wina właściwie tylko do destylacji), na południu, bliżej Morza Czarnego –
łagodniejszy, a nawet ciepły.
Powierzchnia winnic
Obejmuje około 101 tysięcy
hektarów z gatunku Vitis vinifera.
Dodatkowo z około 15 tysięcy hektarów zbiera się owoce stołowe, a następne 37
tysięcy hektarów to winnice przydomowe (te ostatnie dwie liczby są bardzo
szacunkowe).
Uprawiane odmiany
Białe: aligoté (28,1 tys. ha), rkaciteli (19), sauvignon blanc (11,1),
chardonnay (10), muskat (5,5), traminer (4,3), pinot gris, riesling (2,4 tys.
ha), tămâioasa.
Czerwone: pinot noir (10 tys. ha), merlot (9), cabernet sauvignon (7), malbec,
saperawi, rară neagră (băbească neagră).
W Mołdawii uprawia się
również sporo odmian lokalnych.
Produkcja roczna – około 2,5 miliona hektolitrów
Ilość winiarni – około 140
Eksport – około 80% produkcji do mniej więcej 30 krajów, ale 2/3 produkcji
ciągle trafia do krajów byłego ZSRR. Pozostałe kraje – Polska, Czechy,
Słowacja, Rumunia, Stany Zjednoczone i Chiny
Wartość litra eksportowanego wina – 1,16 euro (dla porównania, w
Austrii – 3 euro).
Konsumpcja wina per
capita – około 34
litrów
 |
| Stary Orgiejów (Orheiul Vechi). Fot. Wojciech Gogoliński |
Struktura upraw i produkcji
Około 2/3 upraw na wino
stanowią odmiany międzynarodowe, 15% to szczepy zwane umownie kaukaskimi, odmiany
lokalne obejmują około 6% upraw. Ale 13% to szczepy inne niż czysta Vitis vinifera – głównie są to labruski
lub hybrydy: concord, lydia, izabella, itp.
Mołdawia jest również sporym
producentem świeżych owoców (konsumowanych na miejscu, jak i eksportowanych)
oraz przetworów. Na przerób w tym sektorze wykorzystuje się wielką ilość odmian
różnego pochodzenia i krzyżówek, np.: schasla blanc, muscat schasla, drujba, moldova,
kismis radios, itp.
Około 70% produkcji
winiarskiej przypadało do niedawna na wina białe, a tylko 25% na czerwone. Dziś
ta relacja jest niemal równa – 50 na 50%
Zdecydowana większość
win to wyroby odmianowe lub co najwyżej 2-3-odmianowe kupaże, w których odmiany
składowe są podane na etykiecie. Wyjątkiem może być zarejestrowany termin
„codru” dla „składanki” bordoskiej wytwarzanej w regionie Codru.
 |
| Wines of Moldova |
Regiony winiarskie Mołdawii
Bălți – Region Północny
Codru – Region
Centralny
Z enklawą Vadul ui Rascov
(Vadul-Raşcov) oraz Kiszyniowem
Ştefan Vodă – Region
Południowo-Zachodni
(także Region Naddniestrzański, Region
Purcari)
Valul lui Traian
– Region Południowy
(także – Comrat, Mur Trajana, Budziak)
Klasyfikacja win
Mołdawia nie ma jeszcze
do końca uregulowanego systemu klasyfikacji win, niemniej stopniowo, ale
wyraźnie orientuje się na system unijny. Wina można zatem podzielić na stołowe
(vin de masa) oraz wina jakościowe (vin de calitate). Przy tych drugich
podaje się nazwę jednego z czterech regionów, która pełni jednocześnie funkcję
czegoś z przełomu apelacji i regionalizacji (PDO/PGI). Jednak przy czytaniu
etykiety najważniejsza jest dociekliwość, ewentualnie możliwość kontaktu z
producentem. Ci ostatnie niezbyt dbają (czy też – unikają nawet) podawania
„apelacji” na etykietach – często nie chcą być kojarzeni z innymi wytwórcami z
tego samego obszaru. Znanych winiarni jest raptem kilkanaście, może dwadzieścia
kilka, więc stosunkowo łatwo je zlokalizować, a ich wina – ocenić.
Czasami ta niechęć
wynika też z faktu, iż nazwy te niewiele mówią niezorientowanym w temacie, a
zwłaszcza odbiorcom zagranicą. Jak zwykle rękojmią jest tu marka producenta i
wypracowana przez niego jakość oraz dbałość o stały, co najmniej minimalny
poziom win.
Podręczny słowniczek rumuński
Boada – rocznik
Casa vinlui – winiarnia
Crama – winiarnia (wytwórnia, knajpa z winem, sklep z winem; określenie
znacznie częściej spotykane w Rumunii)
Maturat în baricuri – leżakowane w beczkach
Vie –
winnica
Vin
(l.m. vinuri) – wino
Vin alb – wino białe
Vin roşu (vin negru) – wino czerwone
Vin dulce – wino słodkie
Vin sec – wino wytrawne
Vin demisec – wino półwytrawne
Vin spumant – wino musujące
Sticlâ de vin – butelka wina
Aş dori sâ cumprâr o sticlâ de vin – chciałbym kupić butelkę wina
Importerzy win mołdawskich do Polski:
Bartex (www.bartex.com.pl): Bostavan,
Cricova
Biedronka
Wina Jakubów
Mazowieckie (www.pascanipolska.xyz): Paşcani
Domaine Menada (www.domainmenada.pl): Château Purcari
Dom Wina
(www.domwina.pl): Château Vartely
Najlepsze wina z
Mołdawii (www.winazmoldawi.pl): Asconi,
Cricova
Movin (www.movin.pl): Basarabia
Lwin Invest
Partner Center (www.wina.net.pl)
Warmos Alc (warmos-alc.pl)
Wina Import (sklep@winaimport.pl)
Wina Mołdawskie
(wina-moldawskie.pl): Lion-Gri
Winnice Mołdawii
(winnicemoldawii.pl): Et Cetera,
Paşcani, Asconi, Comrat, Garling
TiM (www.tim-wina.com.pl)
2. Charakterystyka
Mołdawia należy do
niewielu krajów winiarskich, które mogą dostarczać win niemal wszystkich typów,
i to wysokiej jakości. Choć niepodległa zaledwie od 1991 roku, jest chyba
najmniej znanym krajem z większych producentów wina na świecie. Jest tu
wystarczający potencjał, aby zasłynąć winami dobrej klasy, ale dotychczas na
przeszkodzie stały polityczne i ekonomiczne zawirowania. Kraj posiada tyle samo
winnic co Niemcy, Chile czy Afryka Południowa i dwukrotnie więcej od Austrii, zaś
eksport wina w przeliczeniu na głowę mieszkańca wynosi ponad 60 litrów, więcej
niż gdziekolwiek na świecie.
Historycznie Mołdawia
była kiedyś przez długi czas tradycyjnym dostawcą win na carski dwór. Była też jednym
z pierwszych krajów, gdzie w tej części Europy zaczęto nasadzać szczepy
międzynarodowe. Sprowadzały je (czy też przywozili ze sobą) jeszcze w XIX wieku
grupki francuskich kolonistów. Dziś połowę mołdawskich winnic zajmują odmiany
bordoskie i burgundzkie. Z drugiej strony Mołdawianie – jak mi się wydaje – zbyt
pochopnie pozbyli się swoich autochtonicznych szczepów i nawet sławna rară neagră (băbească neagră), niegdyś podstawa legendarnych
czerwonych win Negru de Purcari dziś zajmuje raptem 170 hektarów upraw.
Potencjał mołdawskich
winnic jest w sporej części marnowany. Wiele plantacji wciąż uprawia się
kołchozowymi metodami, bez należytej dbałości o ziemię i krzewy winorośli, a
winogrona notorycznie zbiera się już w połowie września, kiedy większość
odmian, zwłaszcza czerwonych, nie uzyskała jeszcze odpowiedniej dojrzałości.
***
W kraju brakuje
drobnych i średnich producentów w europejskim stylu, którzy sami doglądają
winnic i zarazem zajmują się wyrobem wina. Niemal cała produkcja jest
skoncentrowana w ogromnych holdingach, które nierzadko przerabiają winogrona z
2–3 tysięcy hektarów winnic. W całym kraju jest zaledwie (około) 140
samodzielnie butelkujących winiarni, kiedy w Niemczech – przy podobnym areale upraw
– jest ich prawie 10 tysięcy, a w dwukrotnie mniejszej Austrii – 4,5 tysiąca!
Przy tak ogromnej skali produkcji szwankuje kontrola jakości, a enolodzy
odpowiedzialni za wyrób wina rzadko mają wpływ na to, co dzieje się w winnicy.
Ale ci nowi, mniejsi i
więksi winiarze to największa nadzieja Mołdawii. Jest wśród nich wielu
wybitnych twórców (niekoniecznie z enologicznym wykształceniem). Ich droga do
samodzielności była niekiedy bardzo trudna (i czasami nadal jest), a jednym z
podstawowych problemów – co może nie zabrzmieć racjonalnie – kolektywizacja, a
właściwie – rekolektywizacja. Reforma rolna po odzyskaniu niepodległości w 1991
roku spowodowała drastyczne rozdrobnienie ziemi – wszyscy kołchoźnicy dostali
wówczas po hektarze. W Mołdawii ziemi jest dość, wiele leży odłogiem, ale
zebranie w całość kawałków na dobrą winnicę jest jak układanie puzzli.
Bracia Igor i Alex
Luchianowowie, właściciele Et Cetera, przez kilkanaście lat pracowali w Stanach
Zjednoczonych, nim zdecydowali się na powrót i założenie winnicy. Wcześniej
jednak ich ojciec w rodzinnej wsi budował podwaliny ziemskie pod winogrady.
Kiedy wrócili, kontynuowali jego pracę. Dziś mają tego 45 hektarów, ale
wymagało to gigantycznej liczby transakcji – czasami musieli kupować pole w
innym miejscu i wymieniać na to od sąsiada.
To sami robili wszyscy
ambitni winiarze i czynią to nadal, innego wyboru nie ma. Zwłaszcza, że
pojawiły się prywatne firmy scalające ziemię. Kiedy ojciec Igora i Aleksa
zaczął kupować kawałki od sąsiadów, płacił po trzysta dolarów za hektar
(nieobsadzonego nieużytku), teraz prywatne firmy żądają co najmniej dziesięć
razy więcej.
Część obecnych winiarni
powstała od zera, w polu przy winnicach, część zaś pośród starych wiejskich
blokowisk lub zabudowań kołchozowych, dlatego wytyczenie atrakcyjnej trasy
winiarskiej jest tu trudne. Zwłaszcza, że w większości są to tereny płaskie i na
rozwinięcie tu niewiniarskiego ruchu turystycznego (za wyjątkiem wewnętrznego)
raczej trudno liczyć. Mołdawia nie jest krajem turystycznym. Między Prut i
Dniestr wciśnięte są żyzne, płaskie ziemie, czasami lekko pofałdowane i
udekorowane oczkami licznych jezior. Spora część kraju to lasy. Nie ma tu gór
ani morza. Ten obraz jest może nieco przerysowany, ale nawet znacznie większy
krewny, Rumunia, również ma z turystką problemy – gór tam nie brakuje, ale
dostęp do morza jest już mocno limitowany. W dodatku drogi prowadzące z
Kiszyniowa na południe wymagają poważnych inwestycji.
***
Drugi problem winiarski
to bardzo żyzne ziemie, na które przez ostatnie tysiące lat łapczywie
spoglądały różne ludy. Pełne humusu życiodajne czarnoziemy pokrywające dwie
trzecie kraju to wielkie bogactwo, ale nie w winiarstwie. Andrei Sîrbu, szef
wytwórni Asconii, stawia to wprost: „Musimy ciąć i przerzedzać winogrady nawet
do dziesięciu razy w roku – mówi – Inaczej wyglądałoby to gorzej niż amazońska
dżungla.”
Faktycznie – wydaje
się, że gdyby wbić tu w ziemię miotłę, ta na wiosnę by zakwitła. Ale rodzi to
też kolejne problemy – pierwszy to sprawa rozróżniania siedlisk. Niestety –
większość winiarzy tego nie rozumie, przynajmniej takie odniosłem wrażenie.
Wydaje im się niekiedy, że skoro wszystko tu urośnie, to problemem jest jedynie
zbyt, a tak nie jest.
Drugi problem, który
się z nim łączy, to kwestia wyboru odmian. Chyba pierwszy zrozumiał to Arcadie
Foşnea, szef i winemaker w Château Vartely, który zaczął dobierać sadzonki do
konkretnych fragmentów swoich winogradów i sam je namnażać. Podobnie robi wielu
innych, m.in. Et Cetera, zaś Château Purcari poszło jeszcze dalej – winiarnia kupuje
sadzonki pinot noir w… Bordeaux, a te wysyła do szkółki w północnych Włoszech,
do propagacji. Dziś to wyjątki, niemniej taka przyszłość czeka tu wszystkich.
***
Za króla tutejszych
winnic uważa się caberneta sauvignon, za królową – merlota. Win z tych odmian
chcą konsumenci mołdawscy i – co gorsza – odbiorcy zagraniczni. Są światowe.
Producenci nie mają tu wiele do powiedzenia i na niewiele zdają się ich
poglądy. Państwowe firmy, których jest tu jeszcze trochę (i to dużych, choćby
Cricova czy Mileştii Mici) zarejestrowały nawet markę „codru” na kupaż
bordoski, caberneta z merlotem. W świetle prawa unijnego to niedopuszczalne, bo
Codru to nazwa największego regionu winiarskiego Mołdawii. Ale ta w Unii ciągle
nie jest.
Robienie win wbrew
oczekiwaniom odbiorców nigdzie na świecie nie ma sensu, więc powstaje tu coraz
więcej cabernetów, merlotów, chardonnay i sauvignon blanc oraz różnych kupaży
na ich bazie. Jeśli biorą się za to biegli winemakerzy, to problemu właściwie
nie ma. Gorzej, kiedy robią to wszyscy.
Cierpi na tym np. pinot
noir, dla którego wspomniane Codru, czyli środkowa Mołdawia, to miejsce
wymarzone. Nie licząc Bielc (Bălți), a więc regionu północnego, gdzie robi się
głównie destylaty, w Codru jest najchłodniej, co pinot noir bardzo lubi, a w
dodatku zdarzają się tu jeszcze długie babie lata, o zimnych nocach, rankach i
wieczorach oraz bardzo ciepłych i słonecznych dniach. – Mołdawski pinot noir
jest dwukrotnie cięższy od niemieckiego – twierdzi Arcadie Foşnea. – Ma wielki
potencjał i jest bardziej aromatyczny – dodaje. Arcadie studiował w Niemczech,
więc wie, co mówi.
Inną kwestią są mołdawskie
odmiany lokalne (uprawiane też w Rumunii i na Węgrzech) które, w
przeciwieństwie do Rumunii, tutaj nie mogą się wybić, są zbyt mało „światowe”.
Najlepiej radzi sobie chyba fetească albă, najbardziej rozpoznawalna, spotykana
także w dobrych, a nawet bardzo dobrych kupażach, a u nas znana w wersji
węgierskiej jako leányka. Gorzej ma
się transylwańska fetească regală (węgierska királyleányka), krzyżówka z lat
30. ubiegłego wieku szczepów grasă de cotnari (rzadki dziś tokajski kövérszőlő)
i fetească albă. Nie wiadomo, dlaczego idzie jej tak słabo, skoro w sąsiedniej Rumunii
jest najpopularniejszym białym szczepem. Podobnie jest z fetească neagră –
nawet w Mołdawii niewielu pijących na co dzień wina zna tę nazwę. Wielka
szkoda, bo tutaj nowoczesne podejście winiarza może dać genialne efekty.
Fetească neagră w dodatku (a może przede wszystkim) rewelacyjnie nadaje się do
kupaży.
To natomiast, że w
ogóle możemy pokosztować win ze szczepu rară neagră to już doprawdy cud i wynik
uporu niektórych winiarzy. Najczęściej występuje w kupażach, z bardziej znanych
winiarni tylko Château Purcari i Equinox robią jej wersję czystą. I robią to
wybornie. Château Vartely pokaże wkrótce swoje wino z tej odmiany, wielu innych
się do tego przymierza. W całej Mołdawii uprawia się ją raptem na stu kilkudziesięciu
hektarach, ale jest intensywnie nasadzana. Rară neagră to kawał historii dla
ludzi mówiących po rumuńsku i ich przodków.
Turystyka – jak
wspomniałem – nie jest najmocniejszą stroną Mołdawii, niemniej i ten dział
gospodarki się rozwija. Co ciekawe, w średnich i większych winiarniach organizuje
się coraz więcej … wesel. Dynamika wzrostu ich liczby w wytwórniach jest
doprawdy imponująca – zresztą nie tylko wesel, także wielu innych
okolicznościowych przyjęć.
3. Historia
W Mołdawii, w okolicach
Floreşti (wieś Varvarovca), odkryto najstarsze w Europie ślady upraw winorośli
datowane na około 2800 rok p.Ch. Herodot, który odwiedził te strony w 447 roku
p.Ch., zaświadcza o rozwiniętej produkcja wina w greckich koloniach nad dolnym Dniestrem.
Pod koniec III wieku p.Ch. miejscowa ludność handlowała z Grekami, a od
początku I wieku – z Rzymianami. W okresie panowania św. Stefana Wielkiego (Ștefan
cel Mare și Sfânt) winiarstwo rozkwitło, zaś władca dobrze płacił za
sprowadzanie z zagranicy najlepszych odmian winogron. W XV–XVIII wieku
mołdawskie wina docierały (niekiedy na masową skalę) także do Polski – z czasem
rynek polski i rosyjski stał się przez pewien okres najważniejszym dla kraju.
Ale w czasie okupacji tureckiej produkcja spadła.
Na skalę masową rozwinęła
się po zajęciu tych ziem przez Rosję w 1812 roku, kiedy Mołdawia na długo stała
się rosyjską prowincją. Wówczas w winnicach dominowały lokalne i okoliczne odmiany:
rară neagră, plavai, galbena, zghiharda, batuta neagră, fetească albă, fetească
neagră, tămâioasa i cabasia. Winiarze dostawali wsparcie od rosyjskich władz na
uprawę nowych winnic i w połowie XIX wieku Besarabia stała się największym
zagłębiem winiarskim carskiego imperium. W tym okresie – po raz pierwszy w tej
części Europy – rozpoczęły się masowe nasadzenia odmian międzynarodowych (a
właściwie francuskich) – pinot blanc, pinot noir, aligoté, cabernet sauvignon,
sauvignon blanc, gamay czy muscat blanc. Po filokserze pierwsze winnice zaczęły
pojawiać się dopiero w 1906 roku, ale już osiem lat później, u progu I wojny
światowej, Mołdawia ponownie stała się największą potęgą winiarską w imperium. Pod
II wojnie światowej, która doprowadziła kraj do ruiny, nastąpiły kolejne masowe
nasadzenia, co pod koniec lat 60. sprawiło, że areał winnic osiągnął
astronomiczną liczbę 220 tysięcy hektarów! W roku 1984 ta liczba przekroczyła i
ten astronomiczny poziom – Mołdawia posiadała wtedy areał 258 tysięcy hektarów
winnic (8% dzisiejszych winogradów na świecie!). Później, w wyniku antyalkoholowej
kampanii Gorbaczowa, powierzchnia mołdawskich winnic zmniejszyła się o połowę,
ale wciąż daje to najwyższe na ziemi „uwinniczenie” na głowę mieszkańca.
Jeszcze kilka lat temu
ponad 80 procent całej produkcji mołdawskich winnic trafiało na chłonny, a przy
tym niezbyt wymagający rynek rosyjski. Te złote czasy skończyły się w marcu
2006 roku, gdy w ramach politycznych restrykcji Rosja zakazała przywozu wina z
Mołdawii i Gruzji. Mołdawianie z dnia na dzień utracili jedynego liczącego się
odbiorcę na swój najważniejszy produkt eksportowy, pozostając z 200 milionami
niesprzedanych butelek. A przy okazji szybko przekonali się, że większość ich
winiarskiej produkcji nie jest w stanie konkurować na innych rynkach. I to
„przebudzenie” było jedynym pozytywnym aspektem całej tragedii.
Ale jakości nie da się
poprawić z dnia na dzień. Wprawdzie wyposażenie wielu najlepszych winiarni nie
odbiega od zachodnich standardów, lecz większość producentów musi sobie jakoś
radzić, korzystając ze starych pras i zardzewiałych kadzi pamiętających jeszcze
czasy Breżniewa. Nic dziwnego, że w takich warunkach powstają często wina
utlenione, nieczyste i pozbawione aromatu. Na szczęście są wyjątki od tej
reguły. W każdym razie kolejne rosyjskie embargo „fitosanitarne” już nie miało
takiej siły rażenia – dotknęła w przewadze producentów win „luzem”.
27 czerwca 2014 roku
Mołdawia zawarła porozumienie (umowę stowarzyszeniową) z Unią Europejską, co
wiąże się także ze zobowiązaniem do stopniowego wprowadzania wszystkich
europejskich standardów winiarskich (prawa winiarskiego).
Oceny niektórych win mołdawskich*
Białe
91,5 Chardonnay
2014, Ştefan Vodă, Et Cetera
91 Taraboste Chardonnay 2013, Valul lui
Traian, Château Vartely
90 Illustro Rezerva 2011 (chardonnay,
sauvignon b., riesling), Valul lui Traian, F’autor
90 Rkatsiteli Chardonnay 2012, Valul lui
Traian, F’autor
89,5
Cuvée Blanc 2014 (chardonnay,
sauvignon b., pinot b.), Ştefan Vodă, Et Cetera
88,5 Alb de Purcari 2013 (chardonnay, pinot grigio, pinot blanc), Ştefan
Vodă, Château Purcari
88,5
Cuvée Blanc 2014 (albariño, sauvignon
b., pinot g.), Valul lui Traian, F’autor
88 Chardonnay 2012, Valul lui Traian, Gitana
88 Chardonnay 2014, Ștefan Vodă, Equinox
88 Fetească Regală Demi-Sec 2014, Codru, Carpe
Diem
88 Indivino Traminer Sauvignon Blanc 2014
(traminer – 70%), Codru, Château Vartely
88 Molda Riesling 2012 Limited Edition,
Berhord
88 Sauvignon Blanc 2014, Ştefan Vodă, Et
Cetera
88 Sauvignon Blanc 2014, Valul lui Traian, F’autor
88 Sauvignon Blanc 2014, Valul lui Traian, F’autor
88 Traminer 2014, Valul lui Traian, F’autor
87,5
Albastrele Sauvignon Blanc 2014, Ștefan
Vodă, Cimişlia
87,5
Alb Sec Fetească Regală 2014, Cricova
87,5
Fetească Regală 2014, Valul lui Traian,
Château Vartely
87 Chardonnay 2012, Codru, Crescendo
87 Fetească Regală 2012, Valul lui Traian, Gitana
87 Sauvignon Blanc 2014, Ştefan Vodă, Château
Purcari
87 Vinohora 2014 Limited Edition (fetească albă, chardonnay), Ştefan
Vodă, Château Purcari
86,5
Fetească Albă 2013, Valul lui Traian, Vinăria
din Vale
86,5
Pinot Grigio 2014, Ştefan Vodă, Château
Purcari
86,5
Chi Chardonnay 2013, Codru, Cimişlia
86 Dor Traminer & Chardonnay 2014,
Bostovan
85,5
Albastrele Pinot Grigio 2012, Ștefan
Vodă, Cimişlia
85 Fetească Regală 2014, DAC
84 Umbrela Muscat Alb Sec 2014, Migdal-P
(Château Cojuşna)
Różowe
89,5
Rosé de Purcari 2014, Ştefan Vodă, Château
Purcari
86,5
Cabernet Sauvignon 2014, Codru, Asconi
86,5
Cabernet Sauvignon 2014, Valul lui
Traian, F’autor
86,5
Surodi 2014 (saperawi, rară n.), Valul
lui Traian, Gitana
85,5
Umbrella Pinot Noir Rose 2014, Codru, Migdal-P
(Château Cojuşna)
Czerwone:
95,5 Cuvée Rouge 2012 (cabernet sauvignon, merlot, saperawi, rară
neagră,), Ştefan Vodă, Et Cetera
94 Cabernet Franc 2014, Ştefan
Vodă, Et Cetera (próbka z tanku, przeznaczone do kupażu)
93,5 Merlot
2012, Ştefan Vodă, Et Cetera
93 Cabernet
Sauvignon 2012 (próbka z tanku), Ştefan Vodă, Et Cetera
93 Cabernet Sauvignon 2013 (próbka z tanku),
Ştefan Vodă, Et Cetera
91,5
Taraboste Cabernet Sauvignon 2011,
Valul lui Traian, Château Vartely
91 Taraboste Pinot Noir 2009, magnum, Valul
lui Traian, Château Vartely
91 Negru de Purcari 2011 Limited Edition (cabernet s. saperawi,
rară n.), Ştefan Vodă, Château Purcari
90,5 Illustro Rezerva 2012 (cabernet s.,
merlot), Valul lui Traian, F’autor
90,5
Serendipity 2013 (fetească neagră,
cabernet s.), Ştefan Vodă, Et Cetera
90 Cuvée Rouge 2013 (cabernet sauvignon, merlot, saperawi, rară n.),
Ştefan Vodă, Et Cetera
90 Indivino Rară Neagră, Malbec Syrah 2014,
Valul lui Traian, Château Vartely
90 Lupi Rezerva 2012 (cabernet s., merlot,
saperawi), Valul lui Traian, Gitana
90 Vinohora 2014 Limited Edition (rară
neagră, malbec), Ştefan Vodă, Château Purcari
89,5
Cricova Prestige 2011 (cabernet
sauvignon – 75%, merlot), Codru, Cricova
89,5
Fetească Neagră 2013, Codru, Carpe
Diem
89 Vin Virgin 2011 (merlot), Cricova
89,5
Rară Neagră 2014, Ştefan Vodă, Château
Purcari
89 Cabernet Sauvignon 2011, Valul lui
Traian, Valul lui Traian, F’autor
89 Freedom Blend 2013 (bastardo »trousseau
noir«, saperawi, rară n.), Ştefan Vodă, Château
Purcari
89 Indivino Cabernet Sauvignon Merlot 2012, Valul
lui Trajan, Château Vartely
89 Pinot Noir 2014, Ștefan Vodă, Equinox
89 Saperavi 2012, Valul lui Traian, Gitana
89 Shiraz 2014, Ștefan Vodă, Equinox
88,5
Cabernet Sauvignon 2011, Valul lui
Traian, Gitana
88,5
Cabernet Sauvignon 2011, Ștefan Vodă,
Mezalimpe
88,5
Merlot 2012, Codru, Asconi
88 Dor Cabernet Sauvignon & Rară Neagră
2014, Bostovan
88 Merlot 2011, Valul lui Traian, F’autor
88 Roşu de Purcari 2012 (cabernet s.,
merlot, malbec), Ştefan Vodă, Château Purcari
87,5
Cabernet Sauvignion 2009, Ștefan Vodă, Equinox
87,5
Pinot Noir 2012, Ştefan Vodă, Château
Purcari
87 Cabernet Sauvignon 2011, Valul lui
Traian, Cimişlia
87 Fetească Neagră 2013, Cricova
87 Indivino Fetească Neagră 2014, Valul lui
Traian, Château Vartely
87 Umbrella Merlot Roşu Sec 2014, Migdal-P
(Château Cojuşna)
86 Château Migdal Cabernet Sauvignon 2010,
Migdal-P (Château Cojuşna)
86,5
Chi Merlot 2013, Valul lui Traian, Cimişlia
86 Chi Fetească Neagră 2014, Valul lui
Traian, Cimişlia
85,5
Cabernet Sauvignon 2009, Mileşti Mici
Słodkie
91 Chardonnay Late Harvest 2013, Château
Vartely
90 Cahor 2001 Vin de Colecţie (cabernet s., bastardo »trousseau
noir«, saperawi), Migdal-P (Château Cojuşna)
89 Ice Wine 2014 Limited Edition (muscat ottonel, traminer), Ştefan
Vodă, Château Purcari
89 Muscat 2002 Vin de Colecţie (muskat ottonel), Ştefan Vodă, Château
Purcari (butelka nr 626)
89 Muscat Ottonel Ice Wine 2011, Château
Vartely
87,5
Trandafirul Moldovei 1986 (traminer), Mileştii
Mici
86 Moscato Icewine NR, Codru, Asconi
85 Riesling Icewine NR, Codru, Asconi
84 Cabernet Sauvignon Icewine NR, Codru, Asconi
82 Rkatsiteli
Icewine NR, Codru, Asconi
Musujące
91,5
Grand Vintage 2007 (pinot noir),
Cricova
89 Blanc de Noir Brut (pinot noir), Cricova
88 Crisecco Alb Brut (fetească albă) NR (2014),
Cricova
87 Cuvée Alexandr (chardonnay), Acorex
86,5
Château Vartely Classic Brut (pinot
nor), Château Vartely
*Wina degustowane w czasie wizyty w Mołdawii pod koniec 2015 roku
